Thuốc nam – Thức ăn và vấn đề “Kỵ khẩu”

Sau khi xem mạch và kê đơn, thầy thuốc thường căn dặn bệnh nhân ăn uống phải chú ý kiêng kỵ, không được ăn những thứ như: rau muống, thịt gà, thịt bò,… Trong Đông y, điều này được gọi là “kỵ khẩu” và rất cần được lưu ý để thuốc phát huy tác dụng tốt nhất.

Vậy thì bản chất việc kiêng kỵ trong ăn uống là như thế nào? Trong thư tịch y học ghi chép rất nhiều về việc kỵ khẩu rất nhiều, chúng ta có thể quy nạp lại theo ba phương diện chủ yếu như sau:

1. Tương tác giữa thuốc và thức ăn

Khi đang uống thuốc nam hoặc một số loại Đông dược, người bệnh chú ý cần phải kiêng kỵ một số loại thực phẩm nhất định, nghĩa là cần chú ý đến sự tương tác giữa thực phẩm ăn vào với thuốc nam đang dùng. Chẳng hạn, trong “Thương hàn luận” – bộ sách phổ biến về lâm sàng, đằng sau bài “Quế chi thang” có một phần lưu ý như sau: “Cấm ăn những thứ sống lạnh, các chất cay (ngũ tân), rượu, thức ăn đã ôi thối …”

Hay một ví dụ khác nữa trong “Bản thảo cương mục” – bộ bộ sách kinh điển nữa về Đông dược, có ghi rằng: “Dùng địa hoàng, hà thủ ô cần kiêng củ cải; uống cam thảo, hoàng liên… phải kiêng thịt lợn; uống bán hạ phải kiêng thịt dê; uống thương lục phải kiêng thịt chó; uống thường sơn phải kiêng hành sống; uống thổ phục linh phải kiêng trà; uống đan sâm cần kiêng giấm; uống bạc hà kiêng thịt ba ba; uống miết giáp phải kiêng rau dền…”

Một vài trường hợp điển hình cần phải chú ý:

• Khi đang uống các loại thuốc ôn bổ (thuốc bổ có tính ấm), đơn cử như thuốc bổ thận tráng dương, kiện tỳ ích khí, bạn nên hạn chế sử dụng trà bởi đó là thứ có tính mát và có khả năng “hạ khí”, làm giảm tác dụng bổ thận, kiện tỳ… của thuốc ôn bổ nêu trên. Bên cạnh đó cũng không nên dùng nước trà để chiêu bổ dạng thuốc hoàn bởi một loại chất là tannin trong trà là một loại acid (tannic acid). Nó có khả năng kết hợp với các protein, các loại muối hoặc một số kim loại rồi tạo thành những chất trầm tích, gây ảnh hưởng không tốt đến tác dụng của thuốc, thậm chí làm mất hết tác dụng của thuốc nam đang uống.

• Khi dùng thuốc bổ trong thành phần có nhân sâm thì không nên ăn củ cải. Nhân sâm vốn được coi là “thuốc bổ”, còn củ cải lại là “thuốc tiêu” (giúp tiêu thực, trừ đờm); một bên “bổ” một bên “tiêu” sẽ làm giảm tác dụng của nhau, gây lãng phí, vì nhân sâm vốn là một vị thuốc quý và rất đắt đỏ.

• Nếu đang dùng thuốc “giải biểu” (thuốc có tác dụng làm ra mồ hôi, để giải trừ bệnh tà ra ngoài cơ thể) và thuốc “thấu chẩn” (thuốc làm cho sởi mọc đều để tránh biến chứng), thì không nên ăn những thứ sống lạnh hay những thức ăn có vị chua, bởi chúng có thể gây giảm tác dụng giải biểu và thấu chẩn của thuốc.

• Khi đang uống các loại thuốc “thanh nhiệt lương huyết” (như kim ngân, liên kiều, chi tử…) và thuốc “dưỡng âm” (huyền sâm, sa sâm, mạch môn…) thì nên kiêng ăn những thực phẩm có tính cay nóng – có thể sinh nhiệt, sẽ làm giảm tác dụng thanh nhiệt dưỡng âm.

Ngũ vị trong Đông y

2.  Thức ăn ảnh hưởng đến bệnh trạng

Khi bạn mắc một số bệnh chứng nào đó, cần kiêng kỵ một số loại thức ăn nhất định. Nghĩa là cần chú ý đến sự tác động của thức ăn đối với bệnh tình. Thực tế có thể thấy rằng, có những loại thức ăn có khả năng giúp cơ thể mau chóng khỏi bệnh, tuy vậy cũng sẽ tồn tại một số thức ăn khiến bệnh tình càng trở nên trầm trọng.

Y học cổ truyền cho rằng, mỗi loại thực phẩm – thức ăn đều có những tính chất riêng, cũng tồn tại  “tứ khí” và “ngũ vị” giống như các vị thuốc. Tứ khí bao gồm: nóng, lạnh, mát  và ấm(nhiệt, hàn, lương, ôn); ngũ vị sẽ là chua, cay, đắng, mặn, ngọt (toan, tân, khổ, hàm, cam). Chỉ khác rằng, khí và vị của các loại thực phẩm và thức ăn không mạnh, mãnh liệt, không rõ nét như trong thuốc dùng cho chữa bệnh mà thôi.

Thức ăn sẽ có loại nóng loại lạnh, có bổ và cũng có tả. Bệnh tật có hàn cũng có nhiệt, có hư cũng tồn tại thực. Vì vậy, trong quá trình chữa bệnh tật, cần chú ý sử dụng các loại thức ăn cho phù hợp.

Nhân sâm chỉ bổ khi dùng đúng cách

Một số ví dụ điển hình cần chú ý:

• Người đang điều trị chứng bệnh thuộc loại “hư hàn” nhưng lại dùng các món ăn “lạnh” ắt sẽ làm bệnh tình gia tăng. Ngược lại, người đang mắc những chứng bệnh có tính “hỏa nhiệt” mà lại đi ăn các món nóng thì chẳng khác nào đổ dầu vào lửa.

• Người có thể chất thuộc loại “hư hàn”: cơ thể suy yếu, kèm theo sợ lạnh, đại tiện lỏng, dạ dày đau và thích chườm ấm, chân tay lạnh… thì không nên ăn nhiều các loại thực phẩm có tính hàn lương như dưa hấu, chuối tiêu, lê, … Ngược lại, người hay bị “bốc hỏa”, mặt nóng bừng, mắt đỏ lừ, miệng khát, bồn chồn không yên, khó ngủ, đại tiện xuất huyết… thì sẽ phải kiêng ăn những thực phẩm cay nóng như gừng, tiêu, rượu trắng, tỏi…

• Chung quy, những người đang sử dụng thuốc nam, thảo dược để điều trị các chứng bệnh về “nhiệt”, không nên hay không được dùng các loại rượu, ớt cay, thịt và cá; bởi chúng là những thứ bổ béo dễ sinh ra nhiệt, sinh đờm; ăn vào sẽ làm tăng “tà khí” (tác nhân gây bệnh), bệnh sữ càng thêm trầm trọng.

• Đối với những người gặp tình trạng bị lên sởi, mề đay, trĩ nội hay các chứng lở loét ngoài da, cần phải kiêng những thứ có tính chất kích thích, gây dị ứng.

• Trong thời kỳ ổn định, người bị bệnh hen suyễn có thể ăn uống như người bình thường, nhưng khi bệnh phát thì các đồ ăn như: sữa bò, trứng gà, tôm, cá… có thể đóng vai trò như những “phát vật”, nên cần phải kiêng.

• Đối với phụ nữ, trong thời kỳ có thai, do phải nuôi dưỡng thai nhi, âm huyết thường bất túc, không được đầy đủ. Âm huyết hư thì dương khí thiên thịnh, do vậy không được sử dụng nhiều những thứ thức ăn có tính nóng, cay và khô háo. Các y gia thời xưa nói “sản tiền nghi lương” – nghĩa là trước lúc đẻ nên dùng những thứ mát. Trường hợp bị ốm nghén, càng cần kiêng kỵ những món ăn có mùi tanh và khó tiêu hóa. Còn sau khi sinh, cơ thể người mẹ thường lâm vào trạng thái hư hàn, cùng với đó thường có những biểu hiện như ứ huyết bên trong; lúc này cần kiêng ăn những thứ sống lạnh, thực phẩm có vị chua và những loại có tính mát cay phát tán, vì thế nên y gia nói “sản hậu nghi ôn”.

3. Thức ăn gây bệnh

Loại thức ăn phát nhiệt

Những thức ăn có tác động xấu tới thể trạng của người bệnh, có thể khiến bệnh tình trở nên trầm trọng hoặc khiến bệnh tái phát, Y học cổ truyền gọi là “phát vật” – nghĩa là “thức ăn khiến bệnh phát ra”.

“Phát vật” được phân ra thành 6 loại chính:

• (1) Loại thức ăn “phát nhiệt”: loại này khiến cơ thể người bệnh nóng lên, gây ra các chứng bệnh thuộc phạm trù “nhiệt” trong Đông y; đơn cử như tỏi, kiệu, gừng, thịt dê, thịt chó…

• (2) Loại thức ăn dẫn đến “động phong”: cách gọi khác là “phát phong”, tức là gây ra chứng phong; ví dụ như tôm, cua…

• (3) Loại thức ăn “phát thấp”: chúng gây ra các chứng về “thấp trệ”; gạo nếp, rượu gạo, di đường… là những thực phẩm điển hình

• (4) Loại thức ăn “phát lãnh tích”: loại thức ăn này làm giảm thân nhiệt và dẫn đến các chứng hàn; dưa hấu, chuối tiêu, lê, nước đá…thuộc nhóm này

• (5) Loại thức ăn “động huyết”: chúng có ảnh hưởng xấu đến vấn đề huyết dịch, gây ra những chứng bệnh về huyết; ví dụ như ớt, hồ tiêu…

• (6) Loại thức ăn làm cho “khí trệ”, ảnh hưởng đến sự hoạt động của khí – cơ năng của cơ thể; ví dụ như khoai tây, chế phẩm từ các loại đậu…

Tác động của “phát vật” nói chung còn phụ thuộc vào tuổi tác, đặc điểm của thể chất, đặc tính di truyền của từng cá thể, cũng như điều kiện thời tiết khí hậu và nhất là trạng thái tinh thần sau khi ăn uống… Ví dụ như đối với người có thể chất thiên về nhiệt (tạng nhiệt) thịt dê và thịt chó có thể trở thành “phát vật”, nhưng người “tạng hàn” thì ăn vào lại không việc gì. Hay như, những thức ăn xào rán béo ngậy cũng có thể trở thành “phát vật” đối với những người béo phì, trong cơ thể có nhiều “đờm tích”, nhưng đối với người bình thường thì không hại gì.

Chính vì vậy, đối với vấn đề kiêng kỵ trong ăn uống, cũng cần phải tuân theo phương pháp “biện chứng luận kỵ” – nghĩa là cần căn cứ vào chứng trạng cụ thể của từng người mà quyết định xem cái gì nên ăn, cái gì nên kiêng.

Rau muống là một trong những loại thực phẩm cần kiêng khi dùng thuốc của HTX thuốc nam họ Lý Ba Vì

Xem thêm: Kinh nghiệm cẩm nang sống khỏe

Lời nhắn nhủ của chúng tôi gửi đến quý bạn,

“Sự tin tưởng, đồng hành của người bệnh, là nền tảng vững chắc để chúng tôi tiếp tục cống hiến, phát huy tinh hoa của bản người Dao, đem đến những giá trị tốt đẹp cho cuộc sống, Sức khỏe là thứ vô giá nhất của con người, một khi đã bị mài mòn rồi rất khó để hồi phục nguyên vẹn.”

Xin hãy chăm sóc sức khỏe của bản thân!

HỢP TÁC XÃ THUỐC NAM HỌ LÝ BA VÌ

Nối nghiệp truyền thống cha ông, lưu giữ tinh hoa Ba Vì

Địa chỉ: Thôn Yên Sơn – xã Ba Vì – huyện Ba Vì – TP. Hà Nội

Hotline: 0365.770.551 – 0816.210.551

Facebook: Đông y gia truyền họ Lý Ba Vì

Youtube: Đông y gia truyền họ Lý Ba Vì